کارکردگرایی و فرهنگ در ایران معاصر (بخش دوم)

کارکردگرایی و فرهنگ در ایران معاصر

(بخش دوم)

 

محمدحسین آشنا

دگرگون شدن اساسی انسانها مستلزم دگرگونی پایدار نظام ارزشی آن هاست." در یک نظام اجتماعی نیز دگرگونی به همین صورت رخ می دهد...

اگر قرار است نظامی دست خوش تحولی اساسی، هر چند تدریجی شود، نظام ارزشها و ایده آلهای آن جامعه باید تغییر کند تا به دنبال آن اهداف افراد آن جامعه نیز دگرگون شود.

با در نظر گرفتن مطالب بخش اول، اکنون به سوالاتی می رسیم که هر چند تا حد زیادی کلی هستند، اما به نظر می رسد باید به آن ها پاسخ مقتضی داده شود، چرا که پاسخ این سوالات و چالشها، می تواند تاثیر فراوانی در شکل گیری سیاستهای فرهنگی آینده این مرزوبوم داشته باشد.

1- در بحث "کارکرد" از "جمع جبری کارکردها" سخن به میان رفت.

درست است که نمی توان به شکل دقیق میان ارزش های مثبت و منفی در یک جامعه در هر عصری تفاوت قائل شد و آن ها را مطلقا ذیل دو دسته قرار داد، اما با در نظر گرفتن ارزش های برجسته شده در منابع دینی ما و همچنین ارزش های مشترک انسانی که در بین اکثریت مردم پذیرفته و درونی شده است، جا دارد این سوال طرح شود که" آیا در نظام ارزشی ایران کفه ترازو به سمت ارزش های مثبت سنگینی می کند یا ارزش های منفی؟"

همان طور که در سطور بالایی ذکر شد، این سوال، بسیار کلی و مبهم است اما جا دارد که متخصصان در حوزه های تخصصی خود با تحقیق در مورد رفتار ها و قراردادن شاخص برای آن ها در صدد پاسخگویی به این سوالات برآیند.

برای مثال در محیط های اداری این سوالات قابل طرح و بررسی است:

الف) آیا گرفتن و دادن رشوه نزد کارمند و ارباب رجوع تبدیل به یک ارزش گشته است؟

ب) آیا بوروکراسی به معنای منفی آن مورد پسند کارمندان است؟

ج) آیا استفاده از ترفند های مختلف برای دیر رسیدن به سر کار برای یک کارمند تبدیل به یک عادت شده است؟

شاید این شبهه به وجود آید که "آیا تخلف از این موارد می تواند به آسانی منجر به نابودی یک نظام اجتماعی گردد؟" در پاسخ باید گفت همانطور که در توضیح جمع جبری کارکردها گفته شد، تکثر مجموعه کارکردهای منفی نهادهای اجتماعی می تواند به تدریج زمینه زوال یک جامعه را فراهم کند.

2- در بحث از ارزشها گفنیم" زمانی که گفته می شود واقعیتی حائز ارزش است، به طور ضمنی پذیرفته می شود که هدفی مطلوب را تحقق می بخشد. اکنون برای مثال نزد قشر کثیری از مردم تجمل و مصرف گرایی به عنوان یک ارزش و امر مطلوب پذیرفته شده است. حال این سوال مطرح می شود که به عنوان نمونه " نیاز به تجمل و تبدیل شدن آن به ارزش، چه هدفی را دنبال می کند؟" به بیانی دیگر" وقتی نیازهای منفی و کاذب به تدریج تبدیل به ارزش شوند، جامعه به چه سمتی کشیده خواهد شد؟"

3- در بحث های پیشین اشاره شد که نظم اجتماعی بر پایه ارزش های مشترک بنا نهاده شده است و در صورت برهم خوردن تعادل در بین ارزش ها، گرایش ذاتی و خودبخودی نظام در جهت نیل مجدد به تعادل خواهد بود.                                                                          

" در صورت فزونی ارزش های منفی در یک جتمعه آیا آن نظام به تدریج از بین می رود یا اینکه به سمت نیازهای منفی سوق پیداکرده، تعادل می یابد و به حیات خود ادامه می دهد؟"

4- محسنی( 620/625 :1379) و عظیمی هاشمی( 186:1378) با بررسی هاییی که در سال 1374 انجام دادند به این نتیجه رسیدند که " سلامتی، درستکاری و علم و دانش ارزش هایی بودند که در جامعه ما بیش از 80 درصد مردم به آ« ها اعتقاد داشتند و آن ها را خیلی مهم ارزش یابی کرده بودند." حال این سوال  به ظاهر ساده مطرح می شود که " چگونه است که مردمی تشنه چیزی باشند ولی برای رسیدن به آن تمایل چندانی از خود بروز ندهند؟ اگر سلامتی، درستکاری و علم از نظر ایرانیان سه ارزش خیلی مهم تلقی می شوند، چرا نمود آن ها( علی الخصوص درستکاری) آن طور که باید و شاید در جامعه تجلی نمی یابد؟"

در انتها این نوشته را با چکیده ای از نظریه چالمرز جانسون، که به نوعی جمع بندی و نتیجه گیری این نوشته به حساب می آید، به اتمام می رسانیم:

هماهنگی بین ارزش ها و ساخت های اجتماعی

زمانی که ناسازگاری جدی بین ارزش ها و ساختار ها ایجاد می شود، ارزش های موجود توان بازتولید ساختارهای اجتماعی را از دست می دهند، یا ساختارهای موجود توان تحقق ارزش های جدید را ندارد، بی تعادلی شدید در جامعه حاکم می شود... در این شرایط نیاز به اقدام آگاهانه و حساب شده نخبگان است... وظیفه اصلی نخبگان حاکم، سازگار ساختن ساخت ارزشی جامعه با شرایط زمانی و محیطی و ایجاد قواعد رفتاری جدید است...