داعش و کورس اطلاع رسانی!
داعش و کورس اطلاع رسانی!
محمدحسین آشنا
سه شنبه شب، خبر حمله ناگهانی گروهک تروریستی داعش به عراق، پیشروی ها و درگیری آن ها با ارتش این کشور، اذهان عمومی را علی الخصوص در کشور ما به شدت نگران و متعجب کرد. طبق معمول کاربران اینترنتی زودتر از سایر مردم از این وقایع با خبر شدند و به تبع آن، خیلی سریع اخبار را منعکس کرده و یکدیگر را از وضعیت موجود مطلع می کردند.
اتفاقات دیشب- هر چند تلخ و تاسف بار- برای من حاوی نکات ظریف و بدیعی بود که می خواهم قسمتی از آن را ثبت کنم.
سرعت سرسام آور!
قطعا کسانی که مثل من از طریق گروه های واتس اپ و وایبر و... از این اتفاق با خبر شدند نیز از این مطلب حیرت زده شدند که چگونه در عرض چند دقیقه انبوهی از پیام، مثل گلوله هایی به سمت آن ها شلیک شدند و آنان را مورد اصابت قرار دادند. در چنین شرایطی، حتی اگر بر فرض مثال خبر دریافت شده کذب محض هم می بود، اما با چنین سرعت و حجم وسیعی به سمت مخاطب بیچاره می آمد، او چاره ای جز پذیرش آن نداشت. البته باید در نظر داشت که اکنون دیگر تقریبا محال است که خبری دروغ، توسط اکثر رسانه ها و آن هم با یک فرم مشابه منتشر شود. به عبارت دیگر، این مسئله همان نقض نظریه ی "گلوله جادویی[1]" معروف در دنیای امروز است.
القصه، هدف این قسمت، توجه بیشتر و تامل درباره سرعت باور نکردنی رد و بدل شدن پیام ها و تاثیرات آن بود که بحث به این جا کشیده شد.
" چه کسی؟ چه چیزی را؟ از چه راهی؟...[2]" بی خیال!
اتفاق جالب دیگر که به صورت خیلی کوتاه در قسمت قبل هم به آن اشاره شد، منابع خبری ( داخلی و خارجی) متنوعی بودند که این پیام ها از جانبشان و به نام آن ها مخابره می شد. جالب این جا بود که گاهی، اهمیت محتوای خبر، باعث غفلت و عدم توجه به منبع آن می شد.قطعا بحثی بر سر اهمیت منبع خبر در اطلاع رسانی و انتقال پیام نیست؛ غرض آن است که که بگوییم گاهی یک خبر آن چنان احساس مخاطب را بر می انگیزد که او از توجه به صحت و سقم و اعتبار منبع آن غافل می شود.
منابع موثق ناساز[3]
یک نکته قابل تامل دیگر هم این که دیشب در جریان انفجار اطلاعات به سمت مخاطب، گاهی منابع موثق نیز مرتکب پخش خبرهای ضد و نقیض می شدند! لحظه ای تایید خبری از یک رسانه موثق، و لحظه بعد تکذیب آن از سوی یک خبرگزاری معتبر دیگر( مثل خبر دستگیری استاندار صلاح الدین و سپس تکذیب آن)
حال این سوال مطرح است که آیا باید همیشه سرعت را فدای کیفیت کرد و آن را بر اطمینان از صحت خبر مرجح دانست؟ قطعا خیر- بهتر است خبری را اصلا منتشر نکنیم تا این که مجبور شویم چند دقیقه بعد آن را اصلاح کرده و یا از روی صفحه خبرگزاری پاک کنیم. این مسئله که نقطه ضعف جدی بعضی از خبرگزاریها است قطعا در کوتاه مدت می تواند بر اعتماد مردم نسبت به رسانه بکاهد و اعتبار هر خبر منتشر شده در آن درگاه را زیر سوال ببرد.
وسوسه!
نکته برجسته آخر هم شوق کاربران گروه های مختلف- علی الخصوص مذهبی- برای ارسال خبر لحظه به لحظه- و مجددا بدون توجه به منبع آن- بود. تا جایی که خود کابران نیز بالاخره به تنگ آمده و یکی از آنان چنین پیامی به یکی از گروه ها که من هم در آن عضو بودم ارسال کرد: " رفقا مسابقه پخش خبر که نیس، بازار شایعات هم داغه. لطفا هر خبری می خواید ارسال کنید اول یه سر به آدرسهاش بزنید، یا از منبعش اطمینان حاصل کنید، بعد نشر بدید/"
این اتفاق مرا واداشت به این فکر کنم که جدای از تعصب دینی و علاقه و احترام شدید مردم ایران نسبت به اهل بیت علیهم السلام و حساسیت آنان نسبت به این رویدادها، شاید دلیل دیگری هم پشت این گونه خبررسانی مسابقه ای بوده است. شاید بتوان گفت- نه با قاطعیت- که ارسال یک خبر جدید و دست اول توسط یک کاربر، زودتر از سایرین و آگاه کردن آنان، یک احساس برتری درونی برای شخص ایجاد می کند؛ حسی که حتی در این شرایط بحرانی هم قابلیت بروز و خودنمایی دارد!
[1] نظریه گلوله جادویی بر این باور است که پیام همانند یک گلوله است که از دهانه یک تفنگ (یک رسانه) به مغز یک نفر (مخاطب) شلیک می شود. در این دیدگاه رسانه یک منبع قدرتمند و خطرناک تلقی می شود، چرا که گیرنده یا مخاطب در مقابل هر گونه تاثیر پیام ناتوان است و هیچ چاره یی برای فرار وی از تحت تاثیر قرار گرفتن در مقابل پیام در این مدل ها دیده نشده است. (chkhabar.blogfa.com)
[2] اشاره دارد به مدل ارتباطی لاسول که در ابتدای طرح مدل خود این سوالات را مطرح می کند: چه کسی؟چه می گوید؟ در چه مجرایی؟ به چه کسی؟ با چه اثری؟
[3] [1] این عبارت را از کتاب "نگاه کاربردی به دانش رسانه و ارتباطات، حمید کارگر" به عاریه گرفته ام.
